Już po raz siódmy w dniu 5 lipca 2025 roku odbył się ogólnopolski, motorowy „Rajd Szlakiem Miast, Wsi i Miasteczek” zorganizowany przez prężny Oddział PTTK w Poraju. Na czele Oddziału stoi prezes Michał Całka. Zgromadził wokół siebie ludzi młodych i bardziej dojrzałych, ambitnych i pracowitych. Są bardzo zaangażowani w działalność Oddziału realizując program przedsięwzięć z wielu dziedzin szeroko rozumianej turystyki. Oddział organizuje m.in. rajdy motorowe, rowerowe i górskie. Jest również animatorem plenerów i konkursów fotograficznych. W programie Oddziału jest także organizacja wystaw kolekcji krajoznawczych i otograficznych. Do ważnych przedsięwzięć należy organizacja zawodów sportowych dla dzieci i zawodów wędkarskich. Realizacja tych wydarzeń jest możliwa dzięki m.in. dobrej współpracy z Wójtem Gminy Poraj Katarzyną Kaźmierczak.
 Fot. 1. Pomnik Charlotty von Seher-Thoss (fot. J. Milewski) |
 Fot. 2. Pomnik Józefa Piłsudskiego (fot. J. Milewski) |
„VII Rajd Szlakiem Miast, Wsi i Miasteczek” w tym roku przebiegał po szlakach motorowych Dolnego Śląska prowadzących przez miasteczka naszego regionu. Jego komandorem był Janusz Demczyszak, który wybrał dolnośląskie miasta jako miejsca pełne wspaniałych zabytków związanych z bogatą historią tego regionu. Rajd był świetnie przygotowany, a jego program tak ułożony, by każdy z jego uczestników mógł szeroko poznać zabytki położone na trasie rajdu. Rajd miał status imprezy ogólnopolskiej i był potrzebny wszystkim, którzy zdobywają odznaki turystyki motorowej. Grupa turystów zmotoryzowanych z naszego Oddziału wzięła w rajdzie udział w składzie: Wiesława Cenian, Marian Kuc, Janusz Milewski, Zdzisław Orlik i Jan Tyczyński. Pierwszym miasteczkiem na trasie dojazdowej rajdu była Jedlina-Zdrój. To jedno z młodszych miast Dolnego Śląska (prawa miejskie w 1967 roku), ale już w XVIII wieku była uzdrowiskiem. Nas do miasta przywiodły dwie ławeczki-pomniki: Charlotty von Seher-Thoss - właścicielki Jedliny-Zdrój (fot. 1) oraz marszałka Józefa Piłsudskiego (fot. 2). Bardzo interesującym zabytkiem jest w miasteczku dawny kościół ewangelicki pochodzący z II połowy XIX wieku. Jest to budowla w formie bazyliki w stylu architektury berlińskiej, w której można doszukiwać się inspiracji włoską architekturą romańską. Ale najciekawsze jest to, że do tej pory nie znamy nazwiska projektanta tego kościoła. Kościół ten został podarowany przez ewangelików Kościołowi rzymskiemu w 2001 roku. W mieście znajduje się także drugi kościół rzym.-kat. pw. Trójcy Św. - modernistyczny w formie romańskiej rotundy (fot. 3).
Fot. 3. Jedlina-Zdrój. Modernistyczny kościół Trójcy Św. (fot. J. Milewski)
Został zbudowany w latach 1932 – 1934 wg projektu Alfonsa Weigera. W tym samym modernistycznym stylu zostało zagospodarowane wnętrze kościoła, a sam ołtarz posiada w swoim wystroju elementy pochodzące jeszcze z czasów secesji.
Kolejnym przystankiem na trasie była miejscowość Srebrna Góra, która została wywiedziona z osady górniczej założonej w XIV wieku dla eksploatacji odkrytych złóż srebra. Później stała się miasteczkiem górskim. Różnica wysokości w miasteczku między najwyższym a najniższym miejscem wynosi ponad 200 m! Najważniejszym zabytkiem jest potężna twierdza górska (największa w Europie) zbudowana przez Prusy w latach 1765 - 1778 w obronie przed najazdem Austrii. Oprócz tego w dawnym miasteczku (to obecnie wieś) znajdują się dwa kościoły: rzym.-kat pw. św. Piotra i Pawła oraz dawny klasycystyczny kościół ewangelicki. Obecnie budowla ta jest wykorzystywana jako gminne centrum kultury. Charakterystycznym elementem małej architektury na terenie Srebrnej Góry są kamienne figury dawnych żołnierzy pruskich, którzy stacjonowali w twierdzy (fot. 4).
 Fot. 4. Srebrna Góra. Figura pruskiego żołnierza (fot. J. Milewski) |
Po dotarciu do Ząbkowic Śląskich i spotkaniu wszystkich jego uczestników (łącznie do udziału w rajdzie zgłosiły się 22 osoby m.in. z województw śląskiego, dolnośląskiego i lubuskiego) rajd wystartował od zwiedzania miasta. Pierwszym obiektem była gotycka Krzywa Wieża – ta baszta to pozostałość dawnego systemu obronnego miasta. Jest to najwyższa krzywa wieża w Polsce o wysokości 34 m. Fani krajobrazów mogą wejść na jej szczyt pokonując 139 schodów. Obecnie pełni funkcję dzwonnicy. Należy do bardzo charakterystycznych miejsc Ząbkowic Śl. i jest jedną z wizytówek tej miejscowości (fot. 5). Miasto powstało w domenie książąt piastowskich w XIII wieku. Mieściło się na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych w tamtej epoce. Oczywiście było otoczone murami obronnymi, które powstały już w XIII wieku. Później zbudowano mury ceglane, które były systematycznie rozbudowywane i unowocześniane, zwłaszcza po najeździe husytów w XV wieku. Z czasem stały się przestarzałe i w XIX wieku zaczęto je rozbierać. Dziś pozostała tzw. Baszta Gołębia z fragmentem murów. Obok dawnej wieży obronnej znajduje się gotycki kościół rzym.-kat. pw. św. Anny, który został zbudowany w latach 1354-1415. Przechodził różne koleje losu ulegając zmianom na przestrzeni wieków. Wnętrze jest odrestaurowane w stylu neogotyckim z elementami barokowymi. Podczas pobytu w mieście wnętrze było niedostępne.
 Fot. 5. Ząbkowice Śl. Krzywa Wieża dzisiaj (fot. J. Milewski) |
Przy murze kościelnym stoi figura św. Jana Nepomucena, a w mury kościoła są wmontowane stare epitafia nagrobne. Obok kościoła znajduje się, po przejściu przez ceglaną bramę, dwór rycerza Kauffunga z początku XVI wieku. Obecnie mieści się w nim Izba Pamiątek Regionalnych – miejskie muzeum, w którym znajdują się zbiory związane z historią miasta i jego mieszkańców. Wielbiciele horrorów zwiedzając Izbę będą usatysfakcjonowani znajdując w niej pomieszczenie ucharakteryzowane na laboratorium doktora Frankensteina – twórcy potwora zszytego z ludzkich zwłok. Jego postać wymyśliła Mary Shelley pisząc książkę „Frankenstein albo Współczesny Prometeusz” (1818) już w wieku 21 lat! Niektórzy doszukują się związku powieści z Ząbkowicami Śl. (niem. nazwa Frankenstein ), której autorka mogła inspirować się procesem grabarzy oskarżonych o wywołanie epidemii w 1606 roku. W procesie łącznie zostało skazanych na śmierć 17 osób. W samym dworze ciekawostką może być znajdująca się wewnątrz budynku studnia. Mary Shelley jest obecnie uważana z prekursorkę powieści gotyckiej oraz literatury fantastyczno-naukowej. W ogrodzie muzeum, w lapidarium, znajduje się krzyż pokutny bez trzonu, wykuty z granitu. Są tu również pomieszczone nieliczne epitafia z dawnego cmentarza protestanckiego oraz tablica pamiątkowa Wojska Polskiego z okresu PRL.
Innym charakterystycznym obiektem Ząbkowic Śląskich jest neogotycki ratusz zbudowany w latach 1862–1864 po ogromnym pożarze miasta, które prawie całe spłonęło w 1858 roku. Ogień zaprószyły …. dzieci. Po poprzednim ratuszu zachowała się tylko wieża, którą zaadoptowano do nowo zbudowanego budynku (fot. 6). Dociekliwi turyści na jednej ze ścian ratusza odkryją tablicę pamiątkową poświęconą Karolowi I z Podiebradów (1476-1536), księciu ziębickiemu „mądremu władcy, dobroczyńcy miasta, krzewiącemu kulturę i sztukę, który uczynił Ząbkowice pięknym miastem”. Tablica została wystawiona przez mieszkańców w 2006 roku. Obok ratusza znajduje się najstarszy budynek handlowy miasta – Sukiennice, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1345 roku. Był to budynek drewniany, a obecny, murowany, pochodzi z 1540 roku i został zbudowany obok dawnego ratusza renesansowego (spłonął w pożarze). Dziś jest budynkiem mieszkalnym. Na terenie miasta znajdziemy wiele innych zabytków o ciekawej historii. Oprócz już wymienionych znajduje się tu zamek w postaci trwałej ruiny (zamek zbudował właśnie Karol I Podiebradowicz). Niedaleko znajdują się ruiny neogotyckiego, ceglanego, kościoła ewangelickiego. Wędrując wzdłuż dawnych murów obronnych można natknąć się na dawny dwór opatów henrykowskich zbudowany w 1728 roku (obecny). Dziś budynek jest klasztorem bezhabitowych Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza (sic!). Na terenie miasta znajduje się także dawna barokowa kaplica cmentarna na terenie cmentarza przy ul. 1 Maja obecnie jest to kościół polskokatolicki pw. św. Mikołaja. Po drugiej stronie ulicy mieści się neoromański kościół i klasztor zakonu bonifratrów.
 Fot. 6. Ząbkowice Śl. Ratusz (fot. J. Milewski) |
Przy wyjeździe z miasta w kierunku Kłodzka znajduje się cerkiew prawosławna pw. św. Jerzego. To dawna rzym.-kat. kaplica szpitalna powstała w XIV wieku i przebudowana w XIX. Wewnątrz mieści się współczesny ikonostas. W trakcie adaptacji kaplicy do potrzeb kultu prawosławnego w latach 60-tych XX w. wewnątrz odkryto fresk z XIV wieku przedstawiający postać św. Jerzego. W mieście zachowała się neogotycka synagoga zbudowana w latach 1858-1860. Obecnie nie pełni swych funkcji – została przebudowana na mieszkania i znacznie utraciła swą oryginalną architekturę fot. 7).
Kolejnym miasteczkiem na trasie rajdu był Kamieniec Ząbkowicki. To miejscowość sięgająca swą historią daaaleko w głąb wieków, bo pod koniec XI wieku wzniósł tu warownię obronną czeski książę Brzetysław II. Wcześniej istniała tu osada. Natomiast książę Henryk I Brodaty w 1207 roku osadził tu augustianów do zagospodarowania okolicznych ziem. Później na ich miejsce przyszli cystersi i to ich dziełem jest utworzenie opactwa w Kamieńcu składającego się z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP i klasztoru. Po tragicznej w skutkach wojnie trzydziestoletniej klasztor wraz z kościołem został odbudowany i przebudowany w stylu barokowym. Wnętrze kościoła reprezentuje styl barokowy, a w ołtarzu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, namalowany przez Michaela Willmanna.
 Fot. 7. Ząbkowice Śl. Dawna synagoga, obecnie mieszkania (fot. J. Milewski) |
Nad nim znajduje się drugi, owalny, obraz artysty przedstawiający Trójcę św. Obydwa wykonane zostały w 1705 roku. Ołtarz wykonany z drewna sosnowego należy do najwyższych drewnianych ołtarzy w Polsce i ma ponad 22 metry wysokości. W dawnym budynku klasztornym obecnie mieści się Archiwum Państwowe. Miejscowość jest obecnie szczególnie znana z pałacu zbudowanego w formie zamku (fot. 8) przez królewnę niderlandzką Mariannę Orańską (1810 – 1883), która bardzo pozytywnie zapisała się w historii tych ziem. Była świetnym gospodarzem tworząc min. in. kamieniołomy, kopalnie, kuźnie, szklarstwo, lasy, ale też łożyła na budowę dróg, świątyń, a także nawet schronisk górskich. Sam pałac został zbudowany w latach 1838 – 1872 wg projektu wybitnego architekta Karla Friedricha Schinkla (fot. 8). Pałac otoczony jest znamienitym założeniem parkowym. Obecnie jest wręcz pusty – tyle zostało po grabieży radzieckich żołnierzy i polskich „szabrowników”. W 1946 roku spłonął podpalony przez żołnierzy radzieckich. Marianna Orańska przyczyniła się do zbudowania w 1885 roku neogotyckiego „Czerwonego Kościoła” dla gminy ewangelickiej. Zachował się w dobrym stanie i obecnie pełni funkcje Gminnego Centrum Wystawienniczego (fot. 9). Zespół pałacu, parku i opactwa został uznany za Pomnik Historii Polski. Na terenie miasta znajduje się także krzyż pokutny wykuty z gnejsu.
 Fot. 8. Kamieniec Ząbkowicki. Pałac Marianny Orańskiej (fot. J. Milewski) |
 Fot. 9. Kamieniec Ząbkowicki. Sklepienie "Czerwonego Kościoła" (fot. J. Milewski) |
 Fot. 10. Bardo. Rzeźba romańska MB Strażniczki Wiary z XII w. (fot. J. Milewski) |
Kolejną miejscowością na trasie było Bardo, miasto o bardzo długiej historii. W XI wieku był tu polski gród obronny. Naszym celem była bazylika pw. Nawiedzenia NMP. Późnobarokowa budowla została wzniesiona przez cystersów w latach 1686-1704. Obecnie całym założeniem pocysterskim zarządzają redemptoryści. W pomieszczeniach klasztornych znajduje się muzeum przyklasztorne zawierające zabytki sakralne związane z obecnością zakonników w Bardzie. Bardzo interesującym zabytkiem jest bardzo uszkodzona drewniana figura Matki Bożej Strażniczki Wiary (fot. 10).Według towarzyszącego jej opisu jest to rzeźba romańska pochodząca z XII wieku.
Jest najstarszą rzeźbą drewnianą na Dolnym Śląsku. Na przestrzeni wieków przechodziła skomplikowane dzieje, była wielokrotnie zdejmowana z ołtarzy, by uchronić ją przed grabieżami i zniszczeniem. Obok tej rzeźby w korytarzu klasztornym znajduje się gotycki tryptyk w postaci ołtarza szafiastego, pochodzący z XV wieku. W podziemiach bazyliki jest umieszczona ruchoma szopka będąca opowieścią religijną z poruszającymi się kolorowymi figurkami. Tego typu instalacje swymi korzeniami sięgają ludycznego średniowiecza. Można tam nawet znaleźć figurę wyobrażającą kopalnego gada Tyranozaura (!). Niewątpliwie redemptoryści nadążają z duchem czasów. Dla wielbicieli malarstwa Michaela Willmanna pewnie dużą ciekawostką będzie informacja o dwóch obrazach tego malarza znajdujących się w bazylice. Jednym z nich jest „Pokłon Trzech Króli”, a drugim „Święta Jadwiga” (fot. 11). Płótno nie jest sygnowane i nie ma przekazów historycznych o czasie jego powstania. Na podstawie charakterystycznych cech malarstwa Willmanna czas jego powstania określa się na okres między 1678 a 1698. Wyszedł spod ręki samego artysty. Postaci świętej nadał artysta klasyczny, nieco porcelanowy wygląd. Obraz św. Jadwigi wychodzi poza inne przedstawienia tej postaci. Niewątpliwie jego umieszczenie w kronice zdobywanej odznaki krajoznawczej „Śladami Świętej Jadwigi” będzie wzbogacało kronikę zwiedzanych miejsc z postaciami tej świętej i pokaże nietypowe przedstawienie patronki Dolnego Śląska. Większość wyposażenia bazyliki pochodzi z okresu baroku.
 Fot. 11. Bardo. "Św. Jadwiga" obraz Michaela Willmanna (fot. J. Milewski) |
Ostatnią miejscowością na trasie rajdu był Henryków, a zwłaszcza kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela. Jest on elementem całego założenia pocysterskiego, które swą historią sięga początków XIII wieku. Opactwo cysterskie powstało z nadań Henryka I Brodatego i jego syna Henryka II Pobożnego. Opactwo ulegało na przestrzeni wieków wielokrotnym zniszczeniom (m.in. najazd mongolski, wojny husyckie, wojna trzydziestoletnia). Stale było odbudowywane. Obecny wygląd kościoła pochodzi po przebudowie w stylu barokowym. Wewnątrz w ołtarzu głównym znajduje się obraz Boże Narodzenie według świętego Bernarda namalowany przez Michaela Willmanna w 1684 roku. Sam kościół pełen jest barokowych zabytków robiących wrażenie na zwiedzających. Trzeba również podnosić głowę wysoko by na sklepieniach zobaczyć freski m.in. prezentujące opactwo w dawnych czasach. Jest to interesujący malarski zapis historyczny. Po obu stronach nawy głównej kościoła zostały umieszczone barokowo-rokokowe, bogato zdobione ołtarze boczne. Nad nimi umieszczone zostały wielkie obrazy o tematyce religijnej autorstwa Michaela Willmanna i Jana Liszki. W kościele znajdują się wybitne zabytki snycerskie w postaci barokowej ambony i rokokowe stelle (fot. 12.) będące dziełem nieznanych cysterskich rzeźbiarzy. Należą one do jednych z najwspanialszych tego typu dzieł w Polsce. Zostały ozdobione płaskorzeźbami ze scenami z życia Jezusa i Matki Bożej.
Fot. 12. Henryków. Rokokowe stelle zakonne (fot. J. Milewski)
Po zwiedzeniu opactwa w „Karczmie Piastowskiej” odbyło się zakończenie rajdu. W jego trakcie poszczególne załogi wzięły również udział w konkursach zręcznościowych. Było wiele wspólnej zabawy i uśmiechów. Okazało się, że uczestnicy rajdu wykazali się wiedzą i sporymi zdolnościami i umiejętnościami. Wszystkie załogi zostały nagrodzone i Komandor Rajdu Janusz Demczyszak zamknął imprezę zapraszając do udziału w następnym spotkaniu na trasie. Załoga z Jeleniej Góry (fot. 13) wzięła udział w tym wydarzeniu już kolejny raz. Takie spotkania zawsze służą poszerzeniu wiedzy krajoznawczej i zdobyciu kolejnych doświadczeń organizacyjno-programowych.
Fot. 13. Rajdowa załoga z Jeleniej Góry (od lewej: Janusz Milewski, Wiesława Cenian, Zdzisław Orlik i Marian Kuc) w obiektywie Michała Całki
Janusz Milewski
Relacja do pobrania 
[ 11.04 MB ]
